Królowie Wikingów zapraszają do Jelling

Kamienie runiczne z Jelling

„Król Gorm postawił ten pomnik dla swojej żony Thyry, pani Danii”. „Król Harald zlecił wykonanie tego pomnika dla swego ojca Gorma i swojej matki Thyry. Ten Harald, który podbił całą Danię i Norwegię i uczynił Duńczyków chrześcijanami”. Te słowa zapisane ponad tysiąc lat temu pismem runicznym na kamieniach witają przybywających do duńskiego Jelling.

Wyszukując kemping na czas kilkudniowego wyjazdu do Danii kierowałem się wypadkową lokalizacji i ceny pobytu. Miał on być możliwie blisko Billund, gdzie mieści się Legoland – cel główny podróży. Wybór padł na Family Camping w Jelling, gdzie dodatkowo były atrakcje dla dzieci i basen gratis. Rezerwując tu nocleg, nie zdawałem sobie sprawy, że ta – jak mi się wydawało – „dziura”, to jedno z najważniejszych miejsc w Danii. Dopiero później, przygotowując się do wyjazdu, ze zdziwieniem odkryłem, że jest to miejsce chrztu Danii, który odbył się około roku 965. Tu bywali słynni królowie z czasów Wikingów – Gorm Stary i jego syn Harald Sinozęby. Postawione przez nich w Jelling kamienie runiczne to cenne źródło informacji. Kamień Gorma potwierdza, że był on z pewnością królem Danii. O żadnym innym królu duńskim przed nim nie można tego powiedzieć tak jednoznacznie – brak źródeł historycznych. Chociaż pojawiają się głosy historyków (jak choćby prof. Birgit Sawyer), którzy kwestionują jego autentyczność, twierdząc że jest on w rzeczywistości młodszy niż się przyjmuje. Dodatkowo przemawia za tym fakt, że nie wiadomo gdzie się znajdował przed jego odnalezieniem w XVI w. Drugi z kamieni – króla Haralda, określany mianem świadectwa chrztu Danii, poza niezwykle istotną treścią o przyjęciu chrześcijaństwa, zawiera też wizerunek Chrystusa. W tym przypadku badania potwierdzają, że od początku znajdował się on w miejscu gdzie stoi obecnie. W 2011 r. kamień ten ucierpiał wskutek ataku wandala grafficiarza. Po usunięciu farby zabezpieczono obydwa głazy, aby uniknąć podobnych przypadków dewastacji jak i negatywnego wpływu warunków atmosferycznych. W ogłoszonym konkursie na projekt architektoniczny zwyciężyła pracownia Nobel Arkitekter inkasując 250.000 koron nagrody. Kamienie umieszczono w klimatyzowanych i podświetlanych gablotach ze szkła i brązu symbolizujących chroniące je dłonie.
Można domniemywać, że kamienne pomniki miały upamiętnić zmarłych. To sugeruje, że w pobliżu powinny znajdować się szczątki Gorma i Thyry. Pod koniec lat 70-tych XX w. pod posadzką kościoła stojącego tuż obok głazów odkryto szkielet z czasów Wikingów. Nie było to jednak pierwotne miejsce pochówku, zwłoki zostały umieszczone tu później. Podejrzewa się, że są to szczątki Gorma Starego. A jak wyglądało Jelling w czasach Wikingów? Dzięki badaniom prowadzonym po 2008 r., ustalono że istniał tu duży obszar w kształcie rombu o boku długości 360 m otoczony drewnianą palisadą. Wewnątrz znajdowały się dwa kopce ziemne, sporych rozmiarów konstrukcja z kamieni o kształcie okrętu i prawdopodobnie „rezydencja” królewska. Ponadto stały tu słynne dziś kamienie runiczne i kilka warowni rozmieszczonych wzdłuż palisady. Całość była prawdziwie królewskich rozmiarów jak na tamte czasy. Dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić w jakim celu Harald zbudował tą fortecę. Zwłaszcza, że prace archeologiczne nie wykazały tu praktycznie żadnych znalezisk. Przypuszcza się, że było to miejsce gdzie wielcy tamtych czasów spotykali się okazjonalnie by prowadzić rozmowy. Może to tutaj królowie Wikingów otrzymywali korony? Ile trwał czas świetności Jelling? Nie wiadomo, choć ustalono, że drewno do konstrukcji palisady ścięto w 968 r., a Harald Sinozęby zmarł w 986 lub 987 r.
Wspomniałem o znajdujących się tu dwóch kopcach. Pierwszy – północny – o wysokości 8 m był usypywany po 958 r. W jego centralnym punkcie odkryto w 1820 r. pustą komorę grobową oraz znaleziono przedmioty wskazujące, że pochowano tu kogoś znaczącego. Przypuszczalnie to tutaj złożono ciało zmarłego Gorma, które później jego syn Harald kazał przenieść do nowo powstałego kościoła. Czy oby jednak na pewno? A może w grobowcu Gorm pochował zmarłą żonę? W lokalnej kulturze północny kurhan od setek lat nazywa się „Kopcem Królowej Thyry”…
Drugi kopiec – południowy – wysoki na 10 m powstał po chrzcie Danii i jego szczególnego przeznaczenia nie stwierdzono.
Po przyjęciu chrztu, w miejscu budynku królewskiego Harald Sinozęby zbudował kościół, który spłonął, tak jak i dwie kolejne drewniane świątynie. Obecny kościół pochodzi z początku XII w., a do jego budowy użyto trawertynu.

W 2015 r. otwarto w Jelling muzeum – Dom Królów (Kongernes Jelling). Nie jest to zwykłe muzeum, gdyż brakuje typowej wystawy eksponatów – zajmuje ona tylko niewielką część powierzchni. Większość to interaktywna zabawa i doświadczanie zmysłami czasów Wikingów. Efekty wizualne są naprawdę niesamowite i całość robi świetne wrażenie. Naprawdę trudno mi było wyjść z budynku… Dużym zaskoczeniem był też fakt, że wstęp do muzeum jest bezpłatny. I wiadomość z listopada 2017 r.: Kongernes Jelling zwyciężyło w dorocznym prestiżowym konkursie na najlepszy nowy projekt turystyczny w Europie organizowanym przez stowarzyszenie British Guild of Travel Writers. Bez wahania podpisuję się pod tym wyróżnieniem.

A na koniec dwie ciekawostki związane z Jelling.

Pierwsza dotyczy związku Haralda Sinozębego ze współczesnością. Otóż na codzień korzystając z nowoczesnych technologii mamy możliwość wspomnieć słynnego Króla Wikingów. Za sprawą informatyka z Intela, współtwórcy technologii bezprzewodowego komunikowania się między sobą urządzeń, standard ten został nazwany Bluetooth, czyli Sinozęby – właśnie na cześć króla Wikingów Haralda. Zaś symbolem technologii są połączone dwa runy oznaczające litery H i B – od inicjałów króla.

Drugą ciekawostką jest fakt, że symbol Jezusa z kamienia runicznego ma w kieszeni każdy Duńczyk wybierający się poza strefę Schengen. A to dlatego, że reprodukcja jego wizerunku umieszczona jest na jednej ze stron duńskiego paszportu.

Przy tworzeniu tego wpisu skorzystałem z następujących źródeł:

drukowany folder informacyjny Jelling Guiden 2017-18
opracowanie Steena Hvass – Jelling Monumenterne umieszczone na stronie http://slks.dk
witryna internetowa muzeum Dom Królów http://en.natmus.dk/museums-and-palaces/kongernes-jelling-home-of-the-viking-kings/
artykuł Grzegorza Antosika „Kamień runiczny z Jelling króla Gorma to fałszerstwo” zamieszczony na stronie http://mediewalia.pl